Η παράδοση στον γύψο…

  Ποιος θα περίμενε την δεκαετία του ’50, που η Ελλάδα έβγαινε από έναν τρομαχτικό εμφύλιο με άμεσο επακόλουθο την αστικοποίηση, όπου οτιδήποτε χωριάτικο ταυτίζονταν με την βαρβαρότητα, ότι το 2014 θα γινόταν τόσος λόγος για την παράδοση και χιλιάδες νέων θα ασχολούνταν με την μουσικοχορευτική της διάσταση;

Και όμως φαίνεται ότι μετά το συνολικό κλίμα της δεκαετία του ’70 για επιστροφή στις ρίζες, έλαβε τρομερή ώθηση οτιδήποτε σχετίστηκε με την παραδοσιακή κοινωνία και την «αναβίωση» της(πόσο μισώ αυτή τη λέξη).

  Αμέσως ξεπήδησαν σύλλογοι, αδελφότητες, ομοσπονδίες που αποσκοπούσαν στην «μεταφορά» της παλιάς κοινότητας στις βιομηχανοποιημένες πόλεις(μα δεν χωρούν οι νεράιδες στα ντουβάρια των πολυκατοικιών), μέσω της νεκρανάστασης και της βαμπιροποίησης του συλλογικού φορτίου, που κουβάλησαν οι εσωτερικοί μετανάστες μαζί τους. Αναβιώσεις γάμων με γομάρια και νυφάδες σε προάστια των Αθηνών, συναυλίες δημοτικού τραγουδιού(αυτοί και οι scorpions) και πληθώρα μουσικοχορευτικών παραστάσεων κάκιστου φολκλόρ καθώς και άπειρες εκπομπές και περιηγήσεις σε χωριά, που αντιμετώπιζαν τους ντόπιους, σαν ιθαγενείς που χαίρονται με καθρεφτάκια. Και κάπως έτσι ξεκινάει η «μάστιγα των λαογράφων». Όλοι οι χοροδιδάσκαλοι, συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί, δημοσιογράφοι άρχισαν ο ένας μετά τον άλλον να δηλώνουν λαογράφοι-ιστορικοί και να υπογράφουν χιλιάδες βιβλία εθιμικής λαογραφίας και συλλογές δημοτικού τραγουδιού. Επιδοτήσεις από τη μια, χορηγίες από την άλλη και τσουβάλια δημοσίου χρήματος άρχισαν να μοιράζονται σε συλλόγους, φορείς και πρόσωπα στο βωμό της συντήρησης και της «μουμιοποίησης» μιας ολάκερης κοσμοθεωρίας.

  Φτάνοντας στις μέρες μας, με την ανάπτυξη των εθνογραφικών και γενικότερα των ανθρωπολογικών επιστημών, θα περίμενε κανείς ότι τα πράγματα θα είχαν προχωρήσει και ότι δεν θα αντιμετώπιζε μια ολόκληρη κοινωνία τα βιώματα της, ως ξωτικά που πρέπει να κλειστούν στις γυάλες για να μην χαθούν μαζί με το φορτίο που κουβαλάνε. Παρά ταύτα σήμερα τα πράγματα έχουν γίνει ακόμα χειρότερα σε αυτό που ονομάζουμε διατήρηση και αξιοποίηση πολιτισμικών αγαθών. Οι επαίοντες και οι ειδήμονες της παράδοσης, χωρίς σπιθαμή σκόνης στα παπούτσια τους από επιτόπια έρευνα και με μηδενικές εθνογραφικές γνώσεις, ολοένα και πληθαίνουν. Χοροδιδάσκαλοι και χορευτές απ’τη μια και εκπαιδευτικοί απ’την άλλη σε έναν αγώνα δρόμου να αποδείξουν την «χαμένη» γνησιότητα που ο καθένας κατέχει, έχοντας λάβει το τεκμήριο της αυθεντικότητας από Θεϊκή παρέμβαση, βλέποντας την παράδοση ως κάτι στατικό, μόνιμο, αναλλοίωτο στα βάθη των αιώνων. Και εκεί έρχεται και η ρήξη όλων αυτών. Άρθρα και δημοσιεύσεις σε «σοβαρά» Blogs με φωτογραφίες της Μενεγάκη και ζώδια, από ανίδεους χορευτές και «δασκάλους»(με αντεπιστημονικές ορολογίες και πλήρη άγνοια των εθνογραφικών εργαλείων)που κατηγορούν ο ένας τον άλλον για αλλοίωση και φολκλοροποίηση, όταν όλοι μετρούν βήματα στο χορό και δίνουν παραγγέλματα. Διαμάχες ανάμεσα σε πτυχιούχους χοροδιδασκάλους και εμπειρικούς(άραγε το πτυχίο να κάνει τον δάσκαλο;)που επιζητούν την πτώση των αντιπάλων τους και την νίκη της «γνησιότητας». Φτάνοντας μάλιστα πολλοί σε σημείο να αμφισβητούν ακόμη και τους ντόπιους και να τους διορθώνουν, ρίχνοντας άλλη μια τσεκουριά στις ρίζες που ξεραίνονται.

  Η παράδοση όμως κύριοι είναι τόσο ζωντανή και τόσο εύρυθμη που κανείς δεν μπορεί να την κλείσει σε γυάλες. Όπως λέει και ο μεγάλος δάσκαλος της λαογραφίας Μιχάλης Μερακλής, ο χορός και το τραγούδι δεν είναι βάζο να μένει αναλλοίωτο σε βάθος χρόνου, αλλάζει, μετασχηματίζεται  εξελίσσεται και αυτή είναι η ομορφιά του. Και ύστερα ποιος είπε ότι η επιστήμη της λαογραφίας είναι δραγάτης της παράδοσης και τελικά όταν κάτι είναι ζωντανό έχει ανάγκη συνεχείς ενέσεις για να συντηρηθεί στο χρόνο; Πρέπει σιγά σιγά να ξεφύγουμε από πεπαλαιωμένες απόψεις και να αντιληφθούμε ότι ο χορός και το τραγούδι για παράδειγμα είναι τέχνες και έχουν ως φυσικό επακόλουθο να μετασχηματίζονται, διαφορετικά να πετάξουμε το κλαρίνο, το βιολί, το ακορντεόν και να κρατήσουμε μόνο τις φλογέρες γιατί αυτό είναι «παράδοση». Αλλά το ίδιο το παράδειγμα της ολοζώντανης παραδοσιακής κοινότητας των αρχών του 20^ου αιώνα, που εγκατέλειψε τα παλιά όργανα και αφομοίωσε τα νεότερα ευρωπαϊκά(προσαρμόζοντάς τα βέβαια στα ντόπια στοιχεία), αποδεικνύει ότι οι νέες συνθήκες επηρεάζουν τον πολιτισμό και τον εξελίσσουν. Αυτό είναι ζώσα παράδοση και όχι η βαμπιροποίηση και η νεκρανάσταση που επιχειρείται.

  Θα αναρωτιόταν κανείς, σήμερα τι μπορούμε να κάνουμε για να σώσουμε όσα έχουμε ανάγκη και βλέπουμε να χάνουμε στον ορυμαγδό της παγκοσμιοποίησης που έρχεται με όρους κερδοσκοπίας. Μπορούμε να δώσουμε ώθηση και να θεραπεύσουμε τις πληγές μας. Όταν κάποιος ασθενεί, του χορηγούμε φάρμακα, δεν τον βαλσαμώνουμε για να μείνει μάργωμα. Ίσως η μεγαλύτερη πληγή για την παράδοσης μας να είναι ο εκφυλισμός του δημοτικού τραγουδιού μέσα απ’τον εκφυλισμό του ίδιου του θεσμού των πανηγυριών. Διότι οι σύλλογοι βγάζουν μπαλαρίνους και όχι μερακλήδες και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να σκοτώνουμε οι ίδιοι αυτό που θέλουμε να διατηρήσουμε. Προφανώς κανείς μας δεν πιστεύει ότι μπορεί ένας νέος χωρίς βιώματα, μεγαλώνοντας σε μια τσιμεντούπολη, να γλεντήσει σε ένα πανηγύρι, αλλά ένας καλός δάσκαλος πρέπει να αποσκοπεί σ’αυτό και όχι στην εκμάθηση μια τυπολογίας βημάτων, που αποτελεί κατασκευή γυμναστών και δασκάλων για διευκόλυνση της διδασκαλίας. Αυτό είναι το χρέος προς τη ράτσα, που αναφέρει ο Καζαντζάκης. Να προσφέρουμε βιώματα στους νέους ως εφόδια ζωής. Εκείνος που θα καταφέρει να μυήσει τον νέο στην κοσμοθεωρία της κοινότητας, θα είναι εκείνος που πραγματικά αξίζει τον τίτλο του δασκάλου. Ο ρόλος της πολιτείας δε στην διατήρηση και αξιοποίηση της πολιτισμικής κληρονομίας είναι να επιμορφώσει τους ανθρώπους που ασχολούνται με την παράδοση και επιτέλους να μην επιτρέπεται στον καθένα να διδάσκει, χωρίς να κατέχει εθνογραφικές γνώσεις, με σκοπό το κέρδος.

  Ας ελπίσουμε ότι σε λίγα χρόνια θα είναι αυτονόητα όλα τα παραπάνω και δεν θα πολεμάμε ακόμα ανύπαρκτους δράκους, παραβλέποντας τον ληστή που μας χτυπά το τζάμι. Οι παππούδες μας έκαναν το χρέος τους, εμείς απλά συμβιβαστήκαμε…

Θάνος Κώτσης: φοιτητής ιστορίας-λαογραφίας στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων