ΓΡΟΘΙΑ ΣΤΟ ΣΤΟΜΑΧΙ: Πρώην επιχειρηματίες κι εργαζόμενοι, άστεγοι στους δρόμους [ΒΙΝΤΕΟ - ΣΟΚ]

Έτσι κατήντησαν την Ελλάδα... 



Μια παρέα ανδρών παίζει τάβλι, κάποιοι άλλοι μαζεμένοι γύρω από ένα τραπέζι συζητούν χαμηλόφωνα, άλλοι χαμογελούν και άλλοι καπνίζουν χαμένοι στις σκέψεις τους. Όλοι τους είναι άστεγοι και έχουν βρει καταφύγιο στον ξενώνα φιλοξενίας της «Κλίμακας» στον Κεραμεικό....


 Ένα κτίριο πολύχρωμο με κόκκινους, πράσινους, κίτρινους τοίχους και φυτά σε κάθε γωνιά του. Εκεί φιλοξενούνται αυτή τη στιγμή 10 άτομα με ιστορίες όχι και τόσο… πολύχρωμες, αλλά ζωντανές και όσο ποτέ άλλοτε αληθινές.

Η Άντα Αλαμάνου, υπεύθυνη του προγράμματος στήριξης αστέγων της «Κλίμακας» μας υποδέχεται στον ξενώνα και μιλά στο in.gr για τους νεοάστεγους και τις ανάγκες τους, εξηγεί γιατί η ελληνική κοινωνία δεν ήταν προετοιμασμένη για αυτό το φαινόμενο και παρουσιάζει πολιτικές πρόληψης και αντιμετώπισης του προβλήματος.

Ο αριθμός και το προφίλ των νεοαστέγων

Όπως τονίζει η κ.Αλαμάνου μόνο βάσει εκτιμήσεων μπορούμε να μιλήσουμε για τον αριθμό των αστέγων που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην χώρα. «Υπολογίζονται ότι είναι περίπου 20.000 σε όλη την Ελλάδα με όλες τις μορφές έλλειψης στέγης, δηλαδή από τους ανθρώπους που ζουν κυριολεκτικά στο δρόμο μέχρι αυτούς που μένουν σε ανεπαρκή ή ακατάλληλη στέγαση. Είναι πολύ σημαντικό να πούμε όμως ότι είναι πολλοί περισσότεροι εκείνοι που αυτή τη στιγμή και στο μέλλον κινδυνεύουν να μείνουν στο δρόμο λόγω της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας».

Παρά το γεγονός ότι άστεγοι υπήρχαν στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετία του ’90, το προφίλ των νεοαστέγων διαφέρει κατά πολύ από αυτούς που ονομάζουμε παραδοσιακά άστεγους. «Είναι είτε μεμονωμένα άτομα είτε και οικογένειες οι οποίες μέχρι και πρόσφατα είχαν έναν οργανωμένο τρόπο ζωής. Είναι άτομα τα οποία ανήκουν σε παραγωγικές ηλικίες, από 30-45 ετών. Ωστόσο παρουσιάζονται και πιο νεαρά άτομα τα οποία έχουν φύγει από την οικογενειακή προστασία και δεν έχουν τη δυνατότητα να έχουν ένα σπίτι να καλύψουν τις ανάγκες τους. Δυστυχώς υπάρχουν και μεγαλύτερα άτομα που έχασαν τη δουλειά τους λίγο πριν τη σύνταξη και βρέθηκαν κυριολεκτικά στο δρόμο».

Όπως τονίζει η κ.Αλαμάνου οι νεοάστεγοι δεν αντιμετωπίζουν συνήθως προβλήματα ψυχιατρικά και δεν έχουν κάποια μορφή εξάρτησης. «Έχουν μέτριο έως υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ανήκαν σε μεσαία κοινωνική τάξη και έχουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που δυνητικά θα λέγαμε ότι τους δίνουν την δυνατότητα για επανένταξη».

»Το επικίνδυνο, όμως, δεν είναι μόνο η αύξηση του πληθυσμού που ζει στο δρόμο-εμείς υπολογίζουμε αύξηση γύρω στο 25% από το 2009. Το σημαντικό είναι ότι αλλάζει η ταυτότητα πλέον των αστέγων. Η εμφάνιση των νεοαστέγων δείχνει ότι η φτώχεια και η κρίση δεν κάνει διακρίσεις, πλήττει άτομα της μεσαίας κοινωνικής τάξης που ενώ αυτή τη στιγμή έχουν έναν οργανωμένο και φυσιολογικό τρόπο ζωής δεν σημαίνει ότι αυτό θα συμβαίνει και αύριο».

Η θεσμική αναγνώριση των αστέγων

Η αναγνώριση των αστέγων ως ειδική κοινωνική κατηγορία άργησε να έρθει. Μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο έγινε νόμος προκειμένου να υπάρξουν κάποια μέτρα προστασίας για το φαινόμενο αυτό. 

«Ήταν ένας αγώνας που έδωσε η «Κλίμακα», λέει η κ.Αλαμάνου, τονίζοντας ωστόσο ότι ο νόμος αυτός έχει πολλά προβλήματα και πολλά κενά. «Κατ' αρχήν αποκλείει από την φροντίδα του κράτους τα άτομα που είναι μεν άστεγα αλλά δεν διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα. Οπότε μιλάμε για ένα τεράστιο πληθυσμό ανθρώπων που μένουν στο δρόμο με όλα τα προβλήματα που γνωρίζουμε. 
Από την άλλη οι υπηρεσίες που προβλέπονται για τους αστέγους είναι ανακουφιστικού τύπου, δηλαδή καταφύγια, υπνωτήρια, συσσίτια, κοινωνικά παντοπωλεία. Δεν υπάρχει καμία μέριμνα για την πρόληψη του προβλήματος και καμία μέριμνα για την αποκατάσταση».

Η «Κλίμακα» και οι άστεγοι

Η «Κλίμακα» επιδιώκει την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικά αποκλεισμένων και όχι την παθητικήαποδοχή της βοήθειας που τους προσφέρεται. «Αυτή είναι η φιλοσοφία μας και με αυτή την αρχή λειτουργεί ο φορέας. Δεν θέλουμε σε καμία περίπτωση να γίνουμε προστάτες ή φιλάνθρωποι, αλλά να ενδυναμώσουμε τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Δίνουμε πολύπλευρη υποστήριξη στους ανθρώπους που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό ώστε να μπορούν ισότιμα να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο, να είναι λειτουργικά άτομα και να μην χρειάζονται πάντα μία «Κλίμακα» ή κάποιον άλλο φορέα να είναι κοντά τους και να τους υποστηρίζει».

Εκτός των πολλών άλλων δράσεών της, η «Κλίμακα» υλοποιεί στο άμεσο μέλλον πρόγραμμα που αφορά κοινωνικές δομές για την άμεση αντιμετώπιση της φτώχειας. Συνεργάζεται με τον δήμο Αθηναίων και με άλλους φορείς όπου θα λειτουργήσουν διάφορες δομές, όπως υπνωτήρια, συσσίτια, κοινωνικά παντοπωλεία, κέντρο διαμεσολάβησης και ενημέρωσης. «Είναι ένα από τα προγράμματα που θα λειτουργήσουν με τη συγχρηματοδότηση του ΕΣΠΑ και πιστεύουμε ότι θα ανακουφίσουν σε μεγάλο βαθμό αυτούς τους ανθρώπους». 

Επίσης, έχει ξεκινήσει η υλοποίηση ενός προγράμματος σε συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς που αφορά νέα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο έλλειψης στέγης.

Χειμώνας στο δρόμο

«Σίγουρα φέτος θα είναι ένας δύσκολος χειμώνας, όπως και ο χειμώνας που ζήσαμε πέρσι. Οι ανάγκες μεγαλώνουν διότι αυξάνονται και οι άνθρωποι που έχουν ανάγκες. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι και να παρέχουμε υπηρεσίες σε όλο αυτό τον κόσμο» λέει η κ. Αλαμάνου. Η «Κλίμακα», όπως και πέρσι θα λειτουργεί ως καταφύγιο, 24 ώρες το 24ωρο για τους άστεγους. «Θα έχουν τη δυνατότητα άνθρωποι που έχουν ανάγκη να έρθουν εδώ και την ημέρα και τη νύχτα για να προστατευτούν από το κρύο. Παρέχουμε όλες τις υπηρεσίες, ιατρικές και κοινωνικές. Με την κινητή παρέμβαση στους δρόμους θα συνεχίσουμε τις εξορμήσεις στην Αθήνα και τον Πειραιά όπου παρέχουμε είδη πρώτης ανάγκης, βοήθειας και ενημέρωσης».

Κρίση και αλληλεγγύη

«Στο θέμα ειδικά των αστέγων, η ελληνική κοινωνία είναι περισσότερο ενημερωμένη και ευαισθητοποιημένη. Ίσως γιατί αισθανόμαστε για πρώτη φορά στο πετσί μας ότι αύριο μπορεί να είμαστε εμείς στη θέση των ανθρώπων αυτών». Όπως μας λέει η κ.Αλαμάνου από το 2001 που λειτουργεί το πρόγραμμα στήριξης αστέγων ιδίως τον τελευταίο χρόνο έχει βγει στην επιφάνεια η αλληλεγγύη των ανθρώπων. «Και αυτό είναι πολύ σημαντικό για μας γιατί το πρόγραμμά μας στηρίζεται καθαρά στην αλληλεγγύη, είτε αυτό λέγεται εθελοντική προσφορά, είτε χορηγία, είτε δωρεά. 

Πολιτικές πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου

Όπως εξηγεί η κ.Αλαμάνου η πρόληψη είναι πάντα καλύτερη της θεραπείας και πιο οικονομική. «Ακόμα και γι’ αυτό το λόγο θα έπρεπε να υπάρχει πρόληψη, καθώς το κόστος για δράσεις πρόληψης είναι πολύ μικρότερο από το να λειτουργούμε είτε συσσίτια, είτε ξενώνες. Θα πρέπει ειδικά για αυτούς που τώρα κινδυνεύουν να μείνουν άστεγοι, να υπάρχει μια πολύπλευρη υποστήριξη, είτε είναι σε επίπεδο εργασιακό, νομικό, ψυχολογικό.

»Εδώ στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε πολύ εμβρυακό στάδιο στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Το θετικό, αν μπορεί να βρεθεί κάτι θετικό, είναι ότι για πρώτη φορά αναδεικνύεται το πρόβλημα άρα μπαίνουμε σε διαδικασία σαν Πολιτεία να αντιμετωπίσουμε ένα πρόβλημα που είναι βαθιά κοινωνικό, βαθιά πολιτικό και όχι θέμα φιλανθρωπίας. Το σημαντικό είναι ότι αν αυτοί οι άνθρωποι δεν μπουν στη διαδικασία της αποκατάστασης θα έχουμε ανακύκλωση του προβλήματος. Κι εκεί, επίσης, υπάρχουν προτάσεις. Η «Κλίμακα» μέσα από το εργαστήριο ανακύκλωσης χαρτιού, μέσα από έναν κοινωνικό συνεταιρισμό απασχολεί αστέγους που αμείβονται μηνιαίως και έχουν τη δυνατότητα κάποια στιγμή να μαζέψουν κάποια χρήματα, να νοικιάσουν κάποιο σπίτι και έτσι να σταθούν σιγά σιγά στα πόδια τους. 

»Μπορούμε, λοιπόν, μέσα από κοινωνικές επιχειρήσεις να μιλάμε για αποκατάσταση αυτών των ανθρώπων. Είτε μέσα από επιδοτούμενα προγράμματα του ΟΑΕΔ, όπως συμβαίνει με άλλες ευάλωτες κοινωνικά ομάδες να υπάρχει η προοπτική για την επανένταξη τους. Δυστυχώς δεν γίνεται κανένας δημόσιος λόγος για την επανένταξη των αστέγων και αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και τεράστιο κενό στο νόμο».

Υπάρχει λύση στο πρόβλημα;

«Η ελληνική κοινωνία όχι απλά δεν ήταν προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό, αλλά έκλεινε πεισματικά τα μάτια και σαν δημόσια κοινή γνώμη, αλλά και ως επίσημη Πολιτεία. Φτάσαμε πλέον στον Φεβρουάριο του 2012 να γίνει θεσμική αναγνώριση των αστέγων όταν σε όλη την Ευρώπη έχουν περάσει σε άλλα μέτρα αντιμετώπισης. Πράγματα που θα γίνουν στο μέλλον θα έπρεπε να έχουν γίνει χτες».

Όπως τονίζει η κ.Αλαμάνου για να βρεθεί μια ρεαλιστική λύση στο πρόβλημα θα πρέπει κατ’ αρχήν να υπάρχει η πολιτική βούληση, «ένα εθνικό σχέδιο δράσης που να καλύπτει όλες τις βαθμίδες φροντίδας, από την πρόληψη μέχρι την αποκατάσταση» Γιατί όπως εξηγεί, ο αποκλεισμός από το δικαίωμα στη στέγη, αποκλείει και από άλλα δικαιώματα, όπως η υγεία, η παιδεία, η κοινωνική συμμετοχή. 

«Δεν είναι κάτι απλό, δεν αφορά μόνο ανθρώπους περιθωριακούς, αφορά το σύνολο της κοινωνίας. Είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που χρειάζεται η συμμετοχή και συνεργασία όλων των κοινωνικών δυνάμεων, είτε είναι η Πολιτεία, είτε φορείς. Θα πρέπει να συνεργαστούμε όλοι μαζί, να δώσει ο καθένας ό,τι μπορεί για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.

Η κ.Αλαμάνου δεν θεωρεί ότι ένας φορέας πρέπει να είναι ο «πρωταγωνιστής» στην αντιμετώπιση του προβλήματος.«Πρωταγωνιστές είναι αυτοί οι άνθρωποι που βιώνουν το πρόβλημα και σε αυτούς είμαστε υποχρεωμένοι και σαν άτομα και σαν εθελοντές και σαν επαγγελματίες να σταθούμε δίπλα τους με ατομική και συλλογική ευθύνη».

*η εξαιρετική έρευνα ανήκει στην Κική Μαργαρίτη, για το in.gr